Hechting en binding in de relatie

In deze les nemen we je mee in de theorie van hechting. Je leest wat hechting is en hoe uitermate belangrijk de hechting is voor de mens. Een veilige hechting beïnvloed relaties in de volwassenheid en tussen volwassenen. De mate van veilige gehechtheid bepaald het psychisch welbevinden en de kwaliteit van een relatie.

Onder het begrip ‘binding’ verstaat men een biologisch verankerd motiefsysteem, dat ertoe dient een gevoel van veiligheid op te bouwen of in stand te houden. Dit systeem wordt voornamelijk geactiveerd bij angst, ziekte, moeheid of stress. Binding betekent ook de emotionele relatie met een bepaald persoon of met een bepaalde personen, die qua ruimte en tijd bestendig is. Het bindingsproces ontstaat bij de conceptie en vormt de relatie tussen ouder en kind.

Aangezien baby’s om te overleven lange tijd aangewezen zijn op een sterke binding met de ouders, ontwikkelen ze heel snel een speciale relatie met andere mensen. Daarbij gaat het niet alleen om de bevrediging van de elementaire wensen, het drinken, eten, schoonhouden, maar net zo goed om de bevrediging van sociale behoeften, zoals troost, aanmoedigingen, bescherming, ondersteuning en aandacht. Het zal je duidelijk zijn dat de vroege binding voor een gezonde ontwikkeling van het kind van groot belang is en daarmee een biologische noodzaak voorstelt.

John Bowlby (1907-1990) was een Britse psychiater, hij deed onderzoek naar binding en hechting. Zijn gehechtheidstheorie (bekend als: Attachment Theory) gaat ervan uit dat de vroege nauwe en liefdevolle relatie met de moeder voor de latere ontwikkeling van groot belang is. Het kleine kind gebruikt zijn ouder als veilige basis in de wereld.

Veilige basis
Onder een veilige basis verstaat Bowlby het volgende: de  aanwezigheid van een nabije en vertrouwde contactpersoon, die de zuigeling of het kleine kind een gevoel van zekerheid geeft. Dit gevoel van zekerheid biedt de baby de mogelijkheid zijn omgeving te onderzoeken, om kennis en vaardigheden te ontwikkelen. De contactpersoon dient verder als veilige haven, waarheen het kind kan vluchten als het zich bedreigd of onveilig voelt. Door de contactpersoon voelt het kind zich blij en behaaglijk.

De gehechtheidstheorie van John Bowlby, die van oorsprong gaat over de relatie tussen kinderen en hun ouders, is relatietherapeute Sue Johnson gaan toepassen op haar relatietherapieën.

Zij stelt dat volwassen partners bij elkaar net zozeer verbinding, hechting en bevestiging zoeken. Het uitgangspunt in deze relatietherapie is dat ook volwassenen voor hun psychisch welbevinden baat hebben bij een veilige hechting. Waar kinderen voor koestering, troost en bescherming afhankelijk zijn van hun ouders, zijn volwassenen emotioneel gehecht en afhankelijk van hun partner.

Relaties tussen volwassenen zijn gelijkwaardiger maar de aard van de emotionele band is hetzelfde. Vroeger dacht men dat ruzie een vorm van agressie was, waarbij mensen hun partner willen wegduwen. Inmiddels begrijpen we dat ruzie vaak een soort noodkreet is om contact te maken.

Wanneer de ene partner voortdurend ruzie zoekt met de ander, is het verstandig samen te onderzoeken welke emotionele laag daaronder zit. Vaak weten mensen dat zelf niet en ontdekken ze in de therapie dat het te maken heeft met angst om alleen gelaten te worden of om te falen. Vaak blijken dit angsten die komen uit de jeugd en zodra je er bewustwording op creëert kun je herkennen dat men deze onverwerkte stukken in de relatie herleeft.

Het is echter ook mogelijk dat het in de opvoeding herleeft richting de kinderen. Als zo’n angst gevoeld, benoemd, erkent en geaccepteerd wordt in aanwezigheid van de ander, krijgt de angst meer begrip en wordt vervolgens ook op een emotionele laag in zichzelf aangesproken. Het is net als bij een klein kind: als dat stampvoetend kwaad is, ben je als ouder geneigd te zeggen: “Doe even normaal!” Als het kind dan gaat huilen en zegt: ‘Ik ben zo gepest op school’, wil je het alleen nog maar op schoot trekken. Zo’n zelfde verzachting zie je optreden in relaties. Iedereen heeft immers te dealen met zijn of haar innerlijke kind en juist in relaties speelt dit een rol.

Compensatie
Bij compensatie wordt er gemaskeerd. Van compensatie spreekt men indien iemand bang is om alleen te zijn, maar waarbij deze persoon zichzelf steeds maar weer inprent dat hij niet bang is en juist alleen zal blijven, om zichzelf te bewijzen dat hij dat wel kan. Compensatie is als je doet wat je eigenlijk niet zou willen doen.

Om het nog iets ingewikkelder te maken: Compensatie is een poging om te ontkennen. Elk mens draagt polariteiten in zich, dat mag helder zijn. We verduidelijken dit met een casus uit de praktijk:

Casus Ronald
Ronald, midden dertig bezoekt een coach met een aantal lichamelijke klachten. Zijn klachten zijn o.a.: maagkrampen, frequent hoofdpijn, vermoeidheid en rugklachten. Deze man is al bij de dokter geweest voor een uitgebreid onderzoek en fysiek komt er niets concreet uit de

onderzoeken, vandaar de man zich bij een coach meld. Zijn klachten geeft hij op de cijfer ladder een acht,  hij ervaart de klachten best intens en het belemmert hem in zijn dagelijkse doen. De wens van Ronald is de klachten naar 1 of 0 te brengen.

Hij vertelt altijd voor iedereen klaar te staan, als het moet midden in de nacht. Hij verwacht daar ook niets voor terug zegt hij. Ronald komt spontaan over en praat makkelijk over zichzelf.

Mensen met problemen komen altijd bij hem voor raad. Wanneer hem gevraagd  wordt of hijzelf enig idee heeft waarom die mensen altijd bij hem komen met problemen, schudt hij ontkennend zijn hoofd. Hij heeft een beroep waarbij hij vaak lezingen en voorlichtingen moet geven. Hij geeft aan daar geen enkele moeite mee te hebben. Hij doet dat met alle liefde.

Hoe de coach ook vraagt en onderzoekt; zij heeft er geen idee van waarom deze meneer deze klachten heeft ontwikkeld. Op grond van wat hij heeft verteld wordt hij gecoacht op de basisbehoeften en krijgt hij de EE punten Maag en galblaas mee als huiswerk, helaas geeft hij na twee weken al aan dat dat dit erg weinig doet.

Een nieuwe methodiek volg, dit doet ook weinig. Een derde sessie heeft ook geen enkele verbetering tot gevolg waardoor de coach besluit dieper te gaan graven en bemerkt ze voor het eerst dat Ronald zich ongemakkelijker gaat voelen. Hij wordt stukken terughoudender in het verstrekken van informatie. Stom toevallig is de volgende patiënt van die dag een oude studiegenoot van Ronald. Zij treffen elkaar voor de deur van de praktijk wanneer Ronald weggaat en de studiegenoot aankomt. Bij binnenkomst steekt de oude studiegenoot onmiddellijk van wal en vertelt wat een hekel hij aan Ronald heeft gehad en waarom. Het blijkt hem zelfs erg hoog te zitten. Met stomme verbazing hoort de coach de verhalen stilzwijgend aan.

Ineens valt het kwartje bij de coach. Het betreft hier een enorme overcompensatie. Om te bezien of dat daadwerkelijk zo is, gebruikt de coach een andere techniek en door middel van een andere vraagstelling en de daarop volgende reactiepatronen en antwoorden van Ronald wordt de compensatie al snel duidelijk.

Hij sterft van de zenuwen bij elke voordracht die hij moet houden. Hij verafschuwt deze angst en compenseert met een vertoning van zelfverzekerdheid, het maken van grapjes en jovialiteit.

Dit alles blijkt gebaseerd te zijn op zijn kindertijd. Thuis is hij helemaal niet zo joviaal en​ gemakkelijk als hij heeft doen voorkomen. Buiten het vertrouwde werd gecompenseerd. Binnen het vertrouwde (huwelijk en eigen omgeving) werd niet gecompenseerd.

Er volgen nog vier consulten, waarbij de coach werkt met het beschadigde kind niveau van Ronald. Hij reageert hier heel goed op. Na de sessies met het spiertesten  staan de klachten op het ervaringsniveau op 1 en is hij erg tevreden met het resultaat. Hij heeft geleerd dat iedereen onzeker mag zijn en niet hoeft te compenseren op dat gebied. Hij heeft ook geen schijnvertoningen meer nodig om gewaardeerd te worden door zijn omgeving, zoals hijzelf zegt. Hij geeft nog steeds lezingen en is daadwerkelijk zelfverzekerder, omdat hij weet dat hij ook onzeker mag zijn. Zijn huwelijk is beter en hechter geworden omdat er een basis van gelijkwaardigheid is ontstaan. In het laatste consult vertelt hij zich nog nooit zo vrij en gelukkig gevoeld te hebben.

Door in deze casus gemiste basisbehoeften bewust te maken kun je dus beter zicht krijgen hoe die vicieuze cirkels ontstaan.

Partners zijn allebei wanhopig op zoek naar elkaar. Ze worden er gek van dat het steeds op dezelfde manier gaat, waar ze vanaf willen is dat patroon, níet de ander.

Als partners dat kunnen begrijpen en kunnen teruggeven, komen ze middels bewustwording uit die eeuwige escalaties. Ze gaan inzien dat niet de tennissokken of het tandpastadopje onderwerp van gesprek moeten zijn, maar het proces: wat gebeurt er met je als je daarover ruzie maakt? En vooral: waar verlang je eigenlijk naar? En hoe moeilijk is het om dát naar elkaar uit te spreken?  In de praktijk blijkt dit heel moeilijk.

Je bent jaren samen, maar je krijgt niet over je lippen dat je je eigenlijk eenzaam voelt of graag een arm om je heen wilt. Ziedaar de wat treurige wetmatigheid in veel relaties. Als mensen echt gaan uitspreken wat hen zo pijn doet en waarom en hoezeer ze ernaar verlangen dat de ander hen steunt, dan komen we bij de essentie.